Tiền số: Quản lý hay Tụt hậu? Góc nhìn từ Nguyên Thông Quán
Thưa quý vị độc giả,
Thị trường tài sản số toàn cầu đang phát triển với tốc độ chóng mặt, và Việt Nam không nằm ngoài làn chảy đó. Tuy nhiên, thay vì chủ động nắm bắt cơ hội, chúng ta đang chứng kiến một nghịch lý đáng báo lòng: trong khi hàng triệu người Việt đang hăng say tham gia vào thị trường tiền mã hóa, hàng loạt startup blockchain "Made in Vietnam" lại buộc phải "xuất ngoại" để tìm kiếm sự hợp pháp. Điều này không chỉ gây thất thoát nguồn lực, mà còn là một dấu hiệu cảnh báo về tư duy "không quản được thì cấm" đã lỗi thời.
Vùng xám pháp lý: Hậu quả và Rủi ro hiện hữu
Năm 2024, một startup blockchain Việt Nam, do các kỹ sư MIT sáng lập, đã phải chuyển trụ sở sang Singapore – không phải vì thiếu tài năng hay ý tưởng, mà vì không có khung pháp lý rõ ràng tại quê nhà. Đây chỉ là một trong số rất nhiều trường hợp. Theo Chainalysis, Việt Nam liên tục nằm trong top 5 toàn cầu về chỉ số chấp nhận tiền mã hóa giai đoạn 2021-2023. Hàng triệu người Việt sở hữu Bitcoin, Ethereum, và các loại tài sản số khác. Thế nhưng, khung pháp lý vẫn là một khoảng trống lớn: không cấm nhưng cũng không thừa nhận.
Chính sự nhập nhằng này đã đẩy các hoạt động trị giá hàng tỷ USD vào "vùng xám". Ngân hàng Nhà nước liên tục cảnh báo, nhưng các giao dịch vẫn diễn ra ngầm. Hậu quả là gì?
Nhà đầu tư vô vàn rủi ro: Mất tiền không thể kiện, không có cơ chế bảo vệ.
Startup bị kìm hãm: Không thể mở tài khoản ngân hàng, khó khăn trong việc gọi vốn hợp pháp.
Thất thoát ngân sách quốc gia: Hàng tỷ USD giao dịch không bị đánh thuế.
Chảy máu chất xám và công nghệ: Các dự án blockchain do người Việt sáng lập như Kyber Network, Coin98, TomoChain đều phải đăng ký ở nước ngoài. Việt Nam vô hình trung trở thành "công xưởng" phát triển sản phẩm, còn danh tiếng, dòng vốn và thuế lại thuộc về các quốc gia khác.
Bài học từ các quốc gia tiên phong: Quản lý để Phát triển
Trong khi chúng ta vẫn đang loay hoay, nhiều quốc gia có bối cảnh tương đồng đã tiến xa hơn nhiều trong việc xây dựng khung pháp lý cho tài sản số:
Singapore: Năm 2019, ban hành Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (Payment Services Act), cấp phép cho các sàn giao dịch tiền số trong cơ chế sandbox, yêu cầu tuân thủ AML và bảo vệ khách hàng. Kết quả: Singapore trở thành trung tâm tài sản số hàng đầu châu Á, thu hút các "ông lớn" như Binance, Coinbase.
UAE (Dubai): Từ 2022, thành lập VARA (Virtual Assets Regulatory Authority) chuyên quản lý tài sản số, thu hút hàng trăm doanh nghiệp crypto toàn cầu bằng khung quản lý nghiêm ngặt nhưng không buông lỏng.
Brazil: Cuối năm 2022, Quốc hội thông qua luật công nhận Bitcoin và tài sản số là tài sản tài chính. Cơ quan quản lý chứng khoán (CVM) ban hành hướng dẫn phát hành token, và ngân hàng trung ương thử nghiệm CBDC. Brazil không chỉ kiểm soát được dòng tiền mà còn là điểm đến công nghệ tài chính khu vực.
Trung Quốc: Dù từng cấm crypto mạnh tay, Trung Quốc vẫn triển khai Nhân dân tệ số (e-CNY) và cho phép Hong Kong thử nghiệm tài sản số với luật riêng, cho thấy không thể phủ nhận vai trò của công nghệ blockchain.
Những ví dụ này cho thấy, giải pháp không phải là cấm đoán mà là quản lý hiệu quả.
Kiến nghị cho Việt Nam: Đã đến lúc hành động
Để Việt Nam không chỉ là "người dùng" mà còn là "người chơi" trên bản đồ tài sản số toàn cầu, Nguyên Thông Quán kiến nghị các giải pháp cụ thể:
Sớm ban hành khung pháp lý chính thức: Công nhận tài sản số là một loại hình tài sản hợp pháp, được giao dịch dưới sự giám sát của nhà nước. Đồng thời, nghiên cứu và áp dụng mô hình sandbox để doanh nghiệp thử nghiệm sản phẩm trong môi trường kiểm soát.
Tách bạch các loại tài sản số: Tiền số, token chứng khoán, NFT, stablecoin... mỗi loại có đặc điểm riêng và cần quy định pháp lý chuyên biệt. Nên bắt đầu từ những loại dễ quản lý nhất như stablecoin gắn với tiền pháp định để thí điểm.
Xây dựng năng lực quản lý chuyên sâu: Đào tạo đội ngũ công chức am hiểu sâu về blockchain và tiền mã hóa. Hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học và mời chuyên gia quốc tế để nâng cao năng lực điều tiết.
Gắn quản lý với minh bạch và bảo vệ nhà đầu tư: Quy định bắt buộc các sàn giao dịch phải công bố rủi ro, lưu trữ tài sản theo chuẩn và chịu trách nhiệm nếu thất thoát. Đảm bảo nhà đầu tư không còn phải "tự chịu" mọi thiệt hại.
Tiền số không phải là mối nguy mà là một thử thách và cơ hội khổng lồ. Nếu chúng ta vượt qua được nỗi sợ hãi trước cái mới, Việt Nam không chỉ có thể quản lý được dòng chảy tài sản số mà còn có cơ hội tham gia dẫn dắt cuộc chơi, khẳng định vị thế trên bản đồ công nghệ tài chính thế giới.
Hãy cùng nhau thúc đẩy một tương lai pháp lý minh bạch và thịnh vượng cho tài sản số tại Việt Nam!
